Oorlogsslachtoffers van 's-Hertogenbosch: Gerardus J.F. van Bavel

Gerardus Jacobus Franciscus van Bavel werd op 28 augustus 1906 in Waalwijk geboren als eerste kind van Franciscus Gabriël van Bavel en Johanna Henrica Kuppens. Al meteen na 6 jaren lagere school begon zijn werkzame leven.
In de tijd waarin dit verhaal speelt werkte hij bij de Zuid Nederlandse Drukkerij (ZND) aan de Sint Jorisstraat 37 in ’s-Hertogenbosch. Daar combineerde hij de functies van portier, conciërge, en letterzetter. Hij werd in september 1944 op straat voor de hoofduitgang van het pand van de ZND getroffen door geallieerd granaatvuur toen hij gedwongen werd om zijn woning te verlaten ten dienste van inkwartiering van Duitse militairen. Twee maanden later overleed hij aan de opgelopen verwondingen.

Huwelijk

Gerard trouwde op 26 oktober 1932 in ’s-Hertogenbosch met Antonia Judith van Maren. Uit het huwelijk werden vijf kinderen geboren: Jopie (Joyce, 15 januari 1934); Nelly (Els, 10 januari 1936); Frans (12 mei 1939); Bert (3 juli 1942); Greet (22 september 1943).

Militaire dienst

Van januari 1923 als vrijwilliger en vanaf september 1926 als dienstplichtige had Gerard een gevarieerde carrière in het leger met regelmatige ‘herhalingsoefeningen’ tot eind 1938. Bij de mobilisatie van 1939 werd hij vanaf 29 augustus onder de wapenen geroepen en gestationeerd langs de Maas bij Grave, Well en Noord Limburg. Na de capitulatie op 14 mei 1940 werd hij, net als alle andere toen actieve militairen, krijgsgevangen gemaakt en naar een kamp in Duitsland overgebracht. Reeds na enkele weken -op 11 juni 1940- werd hij net als alle overige Nederlandse militairen uit krijgsgevangenschap ontslagen en gedemobiliseerd. Hij keerde als vrij man terug naar huis.

Opgepakt en gedeporteerd naar Duitsland

In de zomer van 1943 werd hij opgepakt en gedeporteerd naar een concentratiekamp (vermoedelijk Buchenwald) in het oosten van Duitsland en dichtbij de Poolse grens. De reden voor deze deportatie is niet meer duidelijk maar had wellicht te maken met het feit dat hij familieleden van zijn echtgenote met Joodse wortels in huis had opgenomen.

Wat hij in het concentratiekamp precies heeft meegemaakt bleef geheim. Alleen aan zijn broer Tonnie werd zo nu en dan iets verteld: zeer emotioneel; ‘stapels lijken’; hij was bang geworden van zijn eigen aangezicht. Hij wist in februari 1944 te ontsnappen en op eigen houtje zijn woning in ’s-Hertogenbosch weer te bereiken. Na thuiskomst ‘werden alle spiegels in huis omgedraaid of weggehaald’ om te voorkomen dat hij zijn uitgemergelde spiegelbeeld kon zien.

Terug thuis - huis gevorderd

Zijn woning was al die tijd de conciërge-woning op Zuidwal 60 van zijn werkgever, de Zuid Nederlandse Drukkerij. Met het oog op het opdringen van de geallieerden in de richting van de zuidkant van ’s-Hertogenbosch werd de woning op 22 september door de Duitse bezetters opgeëist. Het gezin moest per acuut een ander onderkomen vinden en kreeg dat bij zijn ouders aan het Gheert van Calcarplein 5. Toen zijn gezin zich daar enigszins had geïnstalleerd ging Gerard ‘nog even terug naar huis’ om wat spullen op te halen en om het bedrijf ZND af te sluiten.

Overlijden

Meteen bij zijn vertrek van de Zuidwal terug naar de nieuwe woonplek werd hij bij de hoofdingang van het ZND-gebouw getroffen door een granaat. Twee toevallige passanten (kapelaan Henricus van den Boogaard van de Sint Cathrien en de bekende Bossche wielrenner Gerrit Schulte) troffen hem gewond op straat aan, verzorgden hem, en brachten hem naar het Groot Zieken Gasthuis. Daar werd hij ontvangen, verzorgd en verpleegd. Maar toch zou hij op 21 november 1944 alsnog aan zijn verwondingen bezwijken.

Hij overleed in ’s-Hertogenbosch op 21 november 1944 en werd op 25 november 1944 op Orthen begraven. Bij zijn afscheidsdienst werd een door ZND vervaardigd bidprentje uitgedeeld met een bemoedigende tekst voor zijn nabestaanden.

Zijn gezin kwam vanuit het Gheert van Calcarplein tijdelijk terecht in de KTA (het gebouw van de Hogere Technische School met oorspronkelijke naam: Koninklijke school voor Kunst, Techniek en Ambacht) aan het Allard Duhamelplein. Vandaar verhuisde het naar Duizel. Na vervolgens enkele kortstondige verblijven in de stad (o.a. bij familie in de Cederstraat en in de inmiddels herstelde vroegere woning aan de Zuidwal) kreeg het gezin een definitieve nieuwe woonplek in de Hoekkampstraat van Deuteren.

Het gezin verviel per onmiddellijk in de bijstand omdat voor dergelijke situaties nog geen financiële voorziening bestond. Het duurde tot medio jaren zestig voordat de noodsituatie van oorlogsweduwen werd erkend en een vorm van compensatie kon worden geboden.

Moeder Antonia Judith van Maren overleed op 6 mei 1991.

Postume onderscheiding

Enkele jaren geleden werden door nabestaanden (zijn dochter Greet van Bavel en neef Hans van Bavel) pogingen ondernomen om de op tragische wijze omgekomen Gerard aan de vergetelheid te onttrekken. Hij was immers actief geweest bij de mobilisatie en landsverdediging en kwam daardoor in tijdelijk krijgsgevangenschap. Het was , vermoedelijk, het opnemen in zijn woning van bedreigde familieleden die hem kwam te staan op een gedwongen verblijf in een gruwelijk concentratiekamp waaruit hij wist te ontsnappen. Tenslotte kwam hij op tragische wijze om door oorlogshandelingen toen hij zijn woning op moest geven die opgeëist was door de bezetters.

De pogingen leidden tot het door hen gewenste resultaat. Hem werd postuum het Mobilisatie- en Oorlogskruis toegekend. Het werd op 11 september 2018 door de drager van de Militaire Willemsorde Marco Kroon aan zijn twee nabestaanden uitgereikt.

Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC)

René Kok, 'Wegens bijzondere omstandigheden...' : 's-Hertogenbosch in bezettingstijd 1940-1944 (2008) 380-381

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |

Gerardus Jacobus Franciscus van Bavel

Waalwijk 28 augustus 1906 - 's-Hertogenbosch 21 november 1944 (38)